O skuteczności vilcacory w fitoterapii donosił po raz pierwszy w 1969 roku Oskar Schuller. Wówczas jeszcze nikt – z wyjątkiem niektórych plemion połudiowoamerykańskich Indian – nie zdawał sobie sprawy z jej ogromnego potencjału leczniczego. Dziś, po niemal czterdziestu latach intensywnych badań, jesteśmy bliscy wytłumaczenia mechanizmów działania vilcacory, a zatem opracowania jeszcze lepszych preparatów i sposobów leczenia. Poparciem tej tezy są wyniki prac publikowanych ostatnio w najbardziej renomowanych czasopismach naukowych.
Poniżej publikujemy tekst Radosława Pilarskiego z Polskiej Akademii Nauk, w którym przedstawiamy najważniejsze ustalenia zmierzające do wytłumaczenie skuteczności Uncarii tomentosa. Mają one znaczenie w doskonalaniu produkcji preparatów, jakie powstają ze składników zawartych w vilcacorze.
Wiedza którą posiadamy i która jest wynikiem badań naukowych w oparciu o najbardziej zaawansowane technologie, okazała się w wielu przypadkach zbieżna z wiedzą plemion Ashaninka, Cashibo, Yanesha i Aguarana. Dotyczy to na przykład rodzajów chorób i dolegliwości leczonych przez Indian Południowej Ameryki za pomocą vilcacory od setek lat. Lista obejmuje choroby wymienione we współczesnych farmakopeach, w których vilcacora zalecana jest m.in. w leczeniu reumatyzmu, nowotoworów i stanów zapalnych. Przypomnijmy. Zgodnie z aktualną wiedzą szerokie spektrum działania Uncarii tomentosa tłumaczy się jak wiadomo m.in. występowaniem unikalnych w świecie roślinnym związków chemicznych zwanych alkaloidami oksoindolowymi. W zależności od budowy związki te podzielono na dwie grupy: pierwsza obejmuje alkaloidy z pięcioma pierścieniami utworzonymi przez atomy węgla (alkaloidy pentacykliczne, POA), druga – alkaloidy z czterema pierścieniami (alkaloidy tetracykliczne, TOA). Zapoczątkowane przez austriackiego etnofarmakologa prof. Klausa Keplingera badania nad tymi związkami przyniosły wymierny sukces w postaci identyfikacji i określenia aktywności biologicznej kilkunastu alkaloidów oksoindolowych obecnych w korze U. tomentosa. Wymienić tu można na przykład pentacykliczną mitrafilinę, pteropodynę i unkarynę, a także alkaloidy tetracykliczne takie jak rynchofilina czy izorynchofilina. Stwierdzono, że POA są odpowiedzialne za nieswoistą i komórkową odpowiedź immunologiczną oraz mają właściwości cytotoksyczne w stosunku do komórek nowotworowych. Z kolei TOA oddziałują na ośrodkowy i obwodowy układ nerwowy, mają działanie hipotensyjne, obniżają poziom cholesterolu i zmniejszają zdolności agregacyjne płytek krwi. Obie grupy alkaloidów działają antagonistycznie, a najbardziej widocznym przejawem jest niekorzystny wpływ TOA na aktywność farmakologiczną POA.
Powyższa obserwacja pozwoliła na wyprodukowanie bardziej skutecznych preparatów vilcacory o kilkunastokrotnie wyższym stężeniu alkaloidów pentacyklicznych niż tetracyklicznych. Do produkcji takich preparatów wykorzystuje się surowiec o ściśle określonych właściwościach chemicznych. W naturze istnieją bowiem dwie chemoodmiany Uncarii tomentosa, które – zależnie od czynników genetycznych i środowiskowych – wytwarzają korę z przewagą POA lub TOA. Ponieważ odmiany te nie są rozróżnialne morfologicznie, a rośliny mogą w trakcie swojego rozwoju zmieniać chemotyp, produkcja wysokiej jakości preparatów wymaga stałej kontroli jakości surowa za pomocą najnowocześniejszych technik analizy chemicznej, takich jak na przykład wysokosprawna chromatografia cieczowa (HPLC) czy chromatografia gazowa ze spektrometrią mas (GC-MS). W tym kontekście, za ciekawostkę należy uznać doniesienie peruwiańskiej ekspedycji kierowanej przez Klausa Keplingera, która badając zwyczaje Ashaninka w dorzeczu Pischis-Palcázu, Ukajali i Perené-Tambo stwierdziła, że szamani bezbłędnie rozpoznają i wykorzystują do leczenia tylko rośliny o przewadze alkaloidów pentacyklicznych, twierdząc, że tylko w nich mieszkają dobre duchy Manincaaríte!
Przypisanie własności leczniczych vilcacory wyłącznie alkaloidom oksoindolowym wydają się jednak błędne. Prace, które miały na celu izolację pojedynczego alkaloidu bądź innego związku odpowiedzialnego za farmakologiczną aktywność Uncarii tomentosa nie potwierdzają tej tezy. Uważa się, że obserwowane działanie tej rośliny polega przede wszystkim na współdziałaniu licznych substancji zawartych w jej tkankach, a zjawisko to zwane synergizmem wyklucza sensowność produkcji preparatów leczniczych na bazie pojedynczego składnika czynnego. W amerykańskiej i nie tylko literaturze specjalistycznej omawia się wiele związków chemicznych produkowanych przez vilcacorę, które na różny sposób działają na układy biologiczne. Uwagę badaczy przyciągają obecne w korze polifenole (proantocyjanidyny, taniny fenolowe i katechinowe), sterole (stigmasterol, kampesterol, 5-α-karbo-ksystriktozydyna), glikozydy kwasu chinowego, a także triterpeny i ich pochodne (kwas ursolowy i oleanolowy). Związki te wykazują właściwości przeciwzapalne i przeciwirusowe, usuwają z komórek reaktywne formy tlenu uszkadzające DNA i działają ochronnie na naczynia krwionośne. Warto zaznaczyć, że pewne z nich w dużych ilościach mogą być szkodliwe. Na przykład nadmiar tanin wpływa niekorzystnie na funkcjonowanie układu pokarmowego i dlatego nowoczesne preparaty z vilcacory mają obniżony poziom tanin. W świetle tych faktów trzeba tu stanowczo stwierdzić, że tylko standaryzacja produktów z Uncarii tomentosa jest nieodzownym warunkiem osiągnięcia efektu terapeutycznego i eliminacji skutków niepożądanych. Tak więc najnowsze doniesienia w pracach uczonych amerykańskich jeszcze raz potwierdzają, że uwzględnianie rezultatów badań po to, by wciąż można było doskonalić produkcję preparatów leczniczych światowych placówek naukowych jest bezwzględnie konieczne. Oczywiście jeśli chcemy osiągać coraz lepsze efekty terapii.
{ads1}
Omawiając najnowsze osiągnięcia naukowe, nie sposób pominąć prób wyjaśnienia mechanizmów działania Uncarii tomentosa. Najbardziej interesujące wyniki otrzymał Yezhou Sheng z Uniwersytetu w Lund (Szwecja), który badał wpływ vilcacory na komórki nowotworowe. Dodając ekstrakty Uncaria tomentosa do szybko dzielących się komórek białaczkowych, zauważył, że nie tylko hamuje ona tempo ich podziałów, ale również inicjuje proces ich samounicestwienia zwany apoptozą. Proces ten, określany również samobójczą śmiercią komórek, to wytworzony w trakcie ewolucji naturalny mechanizm obronny organizmów wielokomórkowych, który ma na celu bezpieczną eliminację komórek, które stanowią zagrożenie dla funkcjonowania ustroju. Apoptoza dotyczy zwykle tych komórek, które wskutek mutacji lub innych uszkodzeń, zmieniają typowy dla swojego charakteru metabolizm, np. zwiększają tempo podziałów albo rozpoczynają produkcję nietypowych białek, co często jest przejawem rozwijającego się nowotworu. W takiej sytuacji otaczające tkanki wysyłają sygnały, które mają na celu aktywację samobójczych genów w zmienionych komórkach i tym samym wprowadzenie ich w stan apoptozy. Komórka, która odbierze „sygnał śmierci” kurczy się i stopniowo zostaje wchłonięta przez otaczające tkanki nie wywołując stanów zapalnych typowych dla niefizjologicznej „nieplanowanej” nekrozy. Spektakularność eksperymentu Shenga polega na tym, że po raz pierwszy udowodnił wpływ Uncarii tomentosa na selektywną apoptozę komórek nowotworowych.
Vilcacora Prace nad działaniem Uncarii obejmowały ostatnio również poznanie mechanizmów jej aktywności przeciwzapalnej. Największe osiągnięcia na tym polu odnosi od kilku lat zespół kierowany przez M. Sandoval z Centrum Nauk Kardiowaskularnych w Nowym Jorku. Zespół ten udowodnił, że preparaty z Uncarii tomentosa niezwykle skutecznie obniżają produkcję czynnika martwicy nowotworów TNF-α, który wydzielany przez makrofagi powoduje ostre reakcje zapalne. Odkryte zjawisko znajdzie z pewnością zastosowanie w produkcji nowej generacji leków przeciwzapalnych stosowanych chociażby w zaawansowanych stanach reumatycznych czy chorobie Crohna. Aktualne terapie polegające na podawaniu przeciwciał skierowanych przeciwko TNF są bardzo drogie, gdyż cena jednej dawki preparatu przeciwciał przekracza często 2000 USD.
Badania nad vilcacorą prowadzone są również w polskich placówkach naukowych. Na tym polu dużymi osiągnięciami wykazali się m.in. prof. Mieczysław Kuraś (Uniwersytet Warszawski), prof. Jerzy Łukasiak (Akademia Medyczna, Gdańsk), dr Bogdan Falkiewicz (Międzyuczelniany Wydział Biotechnologii, Gdańsk) oraz prof. Marian Kondracki (Państwowy Instytut Weterynaryjny Puławy).
Radosław Pilarski
Autor jest słuchaczem studium doktoranckiego przy Instytucie Chemii Bioorganicznej Polskiej Akademii Nauk w Poznaniu i pod kierunkiem prof. dr. hab. Krzysztofa Gulewicza pracuje nad doktoratem poświęconym biologicznym właściwościom ekstraktów z Uncarii tomentosa.
Artykuł opublikowany w miesięczniku "Żyj długo" Lipiec 2005 (http://vilcacora.com.pl)